به گزارش پایگاه تحلیلی خبری «آراز سسی»، شب یلدا، به عنوان طولانی‌ترین شب سال، یکی از جشن‌های سنتی و کهن ایرانی است که در بسیاری از مناطق ایران با آیین و رسوم خاصی برگزار می‌شود. در شهرستان پلدشت، شب یلدا یا چیله گئجسی، دارای آداب و رسومی است که اغلب فراموش شده و تنها بخشی از آن در ذهن مردم باقی مانده است.
آداب و رسوم شب یلدا در پلدشت
یکی از بخش‌های مهم جشن یلدا در پلدشت، دورهمی‌های خانوادگی است. در این شب، اعضای خانواده و دوستان در خانه بزرگترها جمع می‌شوند و تا دیروقت بیدار می‌مانند. آن‌ها به گفتگو و سرگرمی می‌پردازند و خاطرات خوش گذشته را مرور می‌کنند. در این جمع‌ها، نقل اشعار حافظ و شاهنامه‌خوانی نیز رایج است.
از چند روز مانده به شب یلدا، بازارها و مغازه‌های شهرستان رونق خاصی پیدا می‌کنند و مردم در پی فراهم کردن وسایل و خوراکی‌های شب یلدا هستند. از جمله خوراکی‌های شب یلدا می‌توان به هندوانه، نارنگی، سیب، پرتقال، پشمک، حلوای گردویی و انواع آجیل اشاره کرد. مردم پلدشت در شب یلدا سفره‌ای پر از خوراکی‌های سنتی پهن می‌کنند. هندوانه و انار دو میوه اصلی این شب هستند که هر کدام نماد خاصی دارند. هندوانه نماد سلامتی و انار نماد باروری و برکت است. علاوه بر این، آجیل، خشکبار و شیرینی‌های محلی نیز در سفره یلدا جایگاه ویژه‌ای دارند.
یکی از رسوم قدیمی مردم پلدشت در شب یلدا، شاهنامه‌خوانی و حافظ‌خوانی است. در این شب، معمولاً بزرگترهای خانواده بخشی از اشعار فردوسی و حافظ را می‌خوانند و به تفسیر و تحلیل آن می‌پردازند. این کار نه تنها جنبه سرگرمی دارد، بلکه به حفظ و انتقال فرهنگ و ادب فارسی به نسل‌های جوان‌تر نیز کمک می‌کند.
از جمله سنت‌های کهن این شب بردن «خنچا» برای نوعروسان است. وقتی دختری به عنوان عروس یک خانواده انتخاب می‌شود و زمان نامزدی آن‌ها مقارن با شب یلدا باشد، برای او پیشکشی از میوه‌ها، شیرینی‌های مختلف، انواع آجیل، پشمک و هدایایی با عنوان «خنچا» می‌برند.
خانواده‌ها در شب یلدا به رسم احترام به ملاقات بزرگ خانواده می‌روند و صله‌رحم را به جا می‌آورند. در قدیم، بزرگ خانواده با فراهم کردن خوراکی‌های مخصوص شب یلدا، آن‌ها را داخل یک سینی مسی گرد می‌چید و روی کرسی قرار می‌داد و خانواده‌ها دور آن می‌نشستند.
نظر شهروندان پلدشت در خصوص شب یلدا
حسن، یکی از شهروندان پلدشت که به حرفه کشاورزی مشغول است، درباره آداب و رسوم شب یلدا گفت: شب یلدا در خانواده ما همیشه بسیار پرشور است. ما در این شب تمام اعضای خانواده را دور هم جمع می‌کنیم و خاطرات خوش خود را مرور می‌کنیم. خوردن هندوانه و انار جزو لاینفک این شب است.
رضا، یکی از معلمان پلدشتی، تصریح کرد: یلدا برای من و خانواده‌ام زمانی برای تجدید دیدارها و تقویت روابط خانوادگی است. ما در این شب بازی‌های محلی و قدیمی را انجام می‌دهیم که یادآور خاطرات کودکی است. از نظر من، یلدا فرصتی برای انتقال ارزش‌های فرهنگی به نسل جدید است.
احمد، مغازه‌دار، درباره شب یلدا در پلدشت گفت: شب یلدا در پلدشت پر از خاطرات خوش است. ما در این شب علاوه بر دورهمی‌های خانوادگی، به همسایه‌ها و دوستان نزدیک نیز سر می‌زنیم و آن‌ها را در شادی خود شریک می‌کنیم. این شب برای من نماد همبستگی و دوستی است و هر سال با شوق زیادی منتظر رسیدنش هستم.
قاسم، دانشجو، افزود: یلدا برای من زمانی است که می‌توانم از فشارهای درسی فاصله بگیرم و با خانواده‌ام وقت بیشتری بگذرانم. ما در این شب شعر می‌خوانیم و از قصه‌های قدیمی لذت می‌بریم. به نظرم یلدا نشان‌دهنده اهمیت فرهنگ و سنت‌های ما است و من سعی می‌کنم همیشه در این جشن شرکت کنم.
رسومی که فراموش شده‌اند
یکی از رسومی که فراموش شده، سوزن انداختن (اینه سالماغ) است که در هنگام غروب، یک دختر و یک پسر از فامیل با هم می‌روند تا از سرچشمه آب بیاورند و در طول مسیر نباید با هم حرف بزنند. بعد از برگشتن، آب را در داخل یک کاسه می‌ریختند و بعد از خواندن شعرهای مخصوص این مراسم، آرزو می‌کردند. سپس دو سوزن را برداشته و به سر آن‌ها پنبه می‌پیچیدند تا در آب ته‌نشین نشود. سوزن‌ها را در آب می‌گذاشتند و آب را به هم می‌زدند. اگر سوزن‌ها به هم می‌چسبید، گفته می‌شد که آرزو برآورده می‌شود.
یکی دیگر از رسوم جالب مردم پلدشت، پوشیدن لباس‌های سنتی و محلی است. مردم با پوشیدن این لباس‌ها به جشن خود رنگ و بوی خاصی می‌دهند و به این ترتیب فرهنگ و آداب و رسوم خود را زنده نگه می‌دارند.
این تنها گوشه‌ای از رسومات مردم پلدشت در شب یلدا است. در این شب تمام خانواده‌ها دور هم جمع شده و شب بلند سال را به خوشی و شادی سپری می‌کنند. شب یلدا نه تنها یک جشن، بلکه بخشی از هویت فرهنگی مردم پلدشت به شمار می‌رود. این جشن با آیین‌ها و رسوم خاص خود، نمادی از همبستگی و اتحاد در میان مردم این منطقه است. شب یلدا فرصتی برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی و یادآوری ارزش‌های انسانی و اخلاقی است. مردم با حفظ و انتقال این آداب و رسوم به نسل‌های بعدی، نشان می‌دهند که چگونه می‌توان با احترام به گذشته و بهره‌گیری از آن، آینده‌ای بهتر و روشن‌تر ساخت. شب یلدا در پلدشت، نمادی از پیوند عمیق مردم این منطقه با فرهنگ و سنت‌های خود است و به یادگار ماندن آن می‌تواند به پایداری این فرهنگ غنی کمک کند.
حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناسی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی، در یادداشتی می‌نویسد: عناصر فرهنگ‌های ایرانی همیشه بر این بوده است که در بطن خود دارای ساختاری بوده که به هدفی منتج می‌شده و از سویی فارغ از انگیزه‌های شادی و نشاط، از بار اتحاد و همبستگی، وفاق ملی و وحدت روانی برخوردار بوده و همیشه با مشارکت، مساعدت و همیاری افراد را در همه امور زندگی به یکدیگر پیوند می‌داده است.
وی افزود: از این رو بخشی از این فرایند می‌توانسته کارکرد خود را در فرهنگ فولکلوریک ما نشان دهد. ادبیاتی غنی که حامل جنبه‌های آموزنده‌ای از زندگی و رفتارهای اجتماعی، مباحث اقتصادی و… است که همراه با معنویت و اعتقادات تا نسل‌ها ادامه یافته است. مراسمی مانند نوروز و جشن‌های آن، جشن مهرگان، جشن سده، شب چلله و سنت‌های دیگر در واقع می‌توانند بیانگر این حقیقت باشند.
آیین‌های شب چله هم در برقراری ارتباط تاریخی گذشته و حال به عنوان یکی از نمادهای دیرپای تاریخ ایران، همیشه با دور هم جمع شدن‌های فامیل و اقوام علاوه بر نماد وفاق ملی، در عناصر ریز آن توانسته در استحکام نهاد اجتماعی خانواده موثر باشد.
برگزاری چنین رسم‌های شادی‌گونه در واقع بیانگر این حقیقت هستند که ایرانیان پیروزی نیکی بر بدی را گرامی می‌داشتند و به قدری به شادی و خوشحالی علاقه‌مند بودند که حتی روزها پس از فراغت از کار، خود را تا ساعاتی در مجالس بزم و رقص و پایکوبی مشغول می‌کردند. رسمی که علی‌رغم تفاوت‌های مذهبی اقوام در آذربایجان غربی، در مراسم چیلله گئجه‌سی (شب چلّه) کوچک‌ترها در منزل بزرگترهای فامیل، گرد هم آمده و تا پاسی از شب گذشته به هم‌نشینی و صحبت می‌پردازند. صاحب‌خانه یا میزبان نیز طبق رسم معمول، اغلب برای شام شب پلو تدارک می‌بیند و در اواخر شب با انواع میوه‌ها و تنقلات و خصوصاً هندوانه که به آن “چیلله‌قارپزی” می‌گویند، از میهمانان پذیرایی می‌کند. اگرچه هندوانه سابقه چندانی در میان آذربایجانی‌ها ندارد و قبلاً به جای آن ترشی خربزه یا انگور در شب یلدا استفاده می‌شد، اما وجود آن بر سر سینی شب یلدا دو تعبیر عامیانه دارد.
شب چله نمادی از وفاق ملی و فرهنگی
اما برگزاری این رسم چه مفاهیمی را در پی دارد؟ در مجموع، فارغ از توجه خانواده‌ها، خصوصاً جامعه روستایی، در زندگی روزمره به مدیریت و شیوه نگهداری محصولات و مواد غذایی برای ایام زمستان و توجه به عدم اسراف و شکرگزاری از نعمات الهی، باید گفت که سرزمین ایران با وجود اقوام و مذاهب و زبان‌های مختلف از دیرباز مهد تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف بوده است که یکی از نکات مهم آن می‌تواند در همبستگی‌ها و وفاق ملی، شناخت عناصر فرهنگی مشترک مانند نوروز، جشن شب چله و دیگر صورت‌های آیینی و رفتاری بین اقوام باشد. جلوه‌هایی از این آیین‌ها از گذشته تا به امروز در زندگی مردم ما دوام و قوام یافته است.
جشن‌هایی مانند شب چله از منظر کارکردهای فرهنگی و اجتماعی و نقشی که دارند، علاوه بر جنبه‌های شادی و نشاط و گردهم‌آیی خانواده‌ها و پای یک سفره نشستن‌ها، برای تقویت صله‌رحم و ارتباطات خانوادگی و استحکام نهاد خانواده‌ها در آگاهی از حال و روز همدیگر، تقویت بن‌مایه‌های وفاق ملی و فرهنگ مردم نقش اساسی داشته‌اند. از سویی تلاش در توجه به باورهای فولکلوریک، فرهنگ‌های شفاهی و حفظ سینه‌به‌سینه آن در پیوندهای نسلی، خصوصاً در کنار بزرگترها، می‌تواند به لحاظ جنبه‌های مردم‌شناختی آن، موجب انتقال رفتارها و تجربیات و حفظ هویت‌های فرهنگی در گستره‌های محلی، منطقه‌ای و ملی شود. مهارت‌هایی که برای موفقیت هر فرهنگی الزامی است.
انتهای خبر/
